Kültür ve Sanat
|
|
Kültür sanat
• Adıge topluluklarından kıyıdakiler (Natuhay veya Natuhac,Şapsığ,Hak'uç ve küçük bir bölümü veya birkaç köyü eskiden şimdi ölü olan "Vıbıh" veya "Ubıh" dili konuşan,ama geneli Şapsığ-Hak'uç lehçesinde Adıgece konuşan "Vıbıhlar",yine Abaza ve Adıge lehçelerinde konuşan,yani çift dilli kıyıdaki Abaza toplulukları,vb) ve içerideki Abadzeh topluluğu,arkaik sayılabilecek bir demokratik yapıya sahiptiler.Doğudaki daha az nüfuslu topluluklar da yarı feodal ilişkiler içindeydiler(Bjeduğ,Hatukay,K'emguy,Besleney,Mahoş,Yegerukay,Mamhığ,Kuban Kabartayları, doğudaki yüksek vadilerde barınan Abaza toplulukları,vb).İlk örnekte yönetim yöresel ve "Khase" denilen halk meclislerinin,ikinci örnekteyse,"pşı" (bey,Rusça:kinyaz) adı verilen köy derebeylerinin elindeydi.Derebeylerinin geniş arazileri,büyük hayvan sürüleri ve köleleri vardı,ayrıca kendi köylülerine de hükmediyor ve onlardan vergi alıyorlardı ("Jineps" gazetesi,Eylül 2006 eki).Demokratik topluluklarda vergi yoktu,gönüllü katkı ve dayanışma vardı. Adıge folkloru ve Nart Destanı: • Adıgeler arasında kökü çok eskilere,Milat öncesine dayanan destan ve söylenceler vardı, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze getirilen ve önemli bir bölümü kaydedilen bu söylentiler içinde "Nartlar" destanı en geniş yeri tutmaktadır (Son baskısı 8 cilt).Destanın ana kişileri bilge kadın Setenay-guaşe ile onun taş içinden doğan oğlu Savsırıko ya da Sosrıko'dur.Kıvılcımlar saçan ateşten bir oğlan biçiminde doğan,Ateş Tanrısı da olan Demirci Lepş tarafından dizlerinden maşa ile tutulup suya daldırılan Setenay-guaşe oğlu Savsırıko'nun,maşayla tutulduğu için suya değmeyen ve bu nedenle yumuşak kalan dizleri dışındaki çelikleşmiş vücuduna silah işlemiyordu;ama yine de,gerektikçe hileye başvuran,doğaüstü yeteneklerini kullanan ve insanlara ateşi getiren bir kahramandır.Savsırıko'nun atı Thojıy de (Тхъожъый),Kerç Boğazında (Destandaki adı:Khı T'uale/Хы Т1уалэ),deniz dibinde yaşayan bir aygırdan doğmadır,önsezili ve akıllıdır,sahibi ile konuşur ve onu korur.Savsırıko'nun kuzeni Nart Peterez,Tanrılara kafa tutabilen,kendisine silah işlemeyen,hiçbir şeyden korkmayan ve Nart Khasesi (Meclis) Başkanı "Nesren-Jak'e"yi,Tanrılık iddiasındaki Pak'o tarafından zincirlendiği Oşhamafe (Elbrus) tepesinden kurtarıp özgürlüğüne kavuşturan bir yiğit,diğer kuzeni Şebatınıko ise "Yeme içme,düğün-dernek ve kız peşinde dolanıp durmayan" salt bir kahramanlık örneğidir.Dirseklerinden ışık saçılan Nart gelini Adıyıf da,karanlıkta Nartların yolunu aydınlatmaktadır,vb (bk.Нартхэр адыгэ эпос,Хьэдэгъэл1э Аскэр,"Нартхэр" bölümü,cilt I,s.9-70,Мыекъуапэ,1968;Asker Hadeğatle,"Çerkes Nart Öyküleri, Hedefini Kendi Bulan Nart Tlepş'in Oku",çeviren Murat Papşu,Ankara,2005;Kafkasya Kül.Der.,sayı 39-42,s.108-121,Ankara,1973). Bazı parçaları besteli şarkılar biçiminde söylenen Nart destanı dışında, "Aydemirkan" (Andemirkan) destanı ve "Hathı Oğlu Koç'as" (Hatkhım yıqo Qoçvas),vb şarkı ve anlatılar da ünlüdür. • Adıgelerin "Gegauk'o-Vısak'o kup" (Джэгуак1о-Усак1о куп/Halk Şarkıları ve Dansları Topluluğu) adı verilen gezici ve profesyonel sanatçı toplulukları vardı ("Kafkasya Kül.Der.",sayı 39-42,s.138,Ankara,1973). Bunlar "şık'epşıne" (шык1эпщынэ-kemane),"epepşıne" (saz),"kamil" ve "bjamıy" (kaval ve flüt) vb gibi halk enstrümanlarını kullanırlardı.Bu çalgıcılar ve ozanlar, en önde,marşlar çalarak ve şarkılar söyleyerek savaşlara katılır,savaşçıları yüreklendirir,savaşta gördükleri her şeyi şarkılarında dile getirirlerdi.Bu şarkıcı gruplarının kalıntıları, Türkiye'de 1950'li yıllara değin varlıklarını sürdürmüşlerdir. |
