Egitim
|
|
eğitim
• Adıge yazısı,1927'den önce Arap, 1927 - 1937 arası Latin harflerini kullanmış,1937'den bu yana da Kiril (Rus) alfabesini kullanmaktadır (AnaBritannica,Çerkesler). • Maykop'ta bir müze,4 tiyatro,Adıge dilinde bir edebiyat dergisi (Zeqoşnığ,üç ayda bir) ve bir resmi gazete (Adıge maq,haftada 6 gün),RF merkezine bağlı radyo ve tv yayını vardır,ama Adıgece radyo-tv yayınları 2003'ten beri susmuş durumdadır.Diasporanın internetten Adıgece radyo ve tv yayınlarıysa sürmektedir (İsrail Kfar-Kama'dan 24 saat yayın yapan "Nafna" internet radyosu,vd). • Başkent Maykop'taki çeşitli kültürel kurum ve kuruluşlar arasında Adıge Devlet Üniversitesi ile Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi RF'de aranan eğitim kurumları arasındadır.Özellikle ilk üniversitenin Adıgey'in dışında,Şapsığ nüfusun (tahminen 12 bin) yoğun olduğu Soçi'nin Lazarevsk beldesinde 6 fakültesi, Novorossiysk'de üç, Azak Denizi kıyısındaki Yeysk kentinde de 1 fakültesi açılmış bulunuyordu.Ayrıca Maykop'taki Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü de Adıge dili,edebiyatı,tarihi,folkloru,etnografyası,ekonomisi ve arkeolojisi konularındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır.Cumhuriyette 8 devlet ve 23 de yerel müze bulunmaktadır. • AC'de,birkaç evlik olan çiftliklerde (khutor;mezra) okul yoktur,bazı küçük köylerde de 1-4 sınıflardan oluşan ilkokullar vardır.Bu nedenle taşımalı eğitim sistemi de uygulanmaktadır. • Resmi dil olmasına karşın Adıgece,Adıgeler arasında gündelik bir konuşma dili,kısıtlı bir eğitim ve yayın dili olmaktan öteye kullanılamamaktadır.Resmi yazışmalar ise Rusça yapılmaktadır. Eski eğitim uygulaması: • Adige Cumhuriyeti'nde eğitim dilleri,birer seçimlik dil olarak Rusça ve Adıgecedir.2006 yılına değin Adıge dili,sadece Adıgece konuşulan yerlerdeki ilkokullarda (1-4 sınıflarda),bir iki derste uygulanan bir eğitim dili idi;bu okullarda,matematik dersi de dahil,derslerin çoğu,yine Rusça olarak okutuluyordu.Bu durumda Adıgece,ilkokulların sadece bir bölümünde bir eğitim diliydi.Adıgece konuşulmayan yerlerdeki ilkokullarda ve bütün ortaokullarda eğitim dili ise, Rusça idi.Adıgece,tamamı Rusça eğitim veren ortaokullarda (5-9.sınıflarda),istek olması durumunda,seçmeli bir ders olarak da okutulabiliyordu (Haftada toplam 2-3 ders saati).10-11.sınıflardan oluşan liselerin eğitim dili de Rusçaydı.Sonuç olarak, çok sınırlı bir düzey ve çerçevede uygulanan Adıgece eğitim,giderek kan kaybedip cılızlaşıyor, köyden kente göçler vb oluşumlar nedeniyle de,bitiş çizgisine doğru hızla ilerliyordu (Ayrıca bk.Kuzey Kafkasya KD,sayı 87-88,s.4). Yeni eğitim uygulaması ve tepkiler: • 2006 yılı başlarında çıkarılan yeni bir "Eğitim yasası" ile Adıgecenin kullanım alanı,Rusça okutulan bütün okulları da kapsayacak bir biçimde,yine,haftada 2-3 ders saati ile sınırlı olmak üzere,genişletilmiştir.Ama,bazı çevreler,bulundukları yerin (AC'nin) iki resmi dilinden biri olan Adıgecenin yaygın bir eğitim dili yapılmasına karşı çıkmış ve aşırı bir tepki göstermişlerdi. • 2006'da çıkarılan bu "Eğitim yasası","Adıge maq" (Адыгэ мaкъ;internet) gazetesinin 29 Kasım 2006 tarihli bir haberine göre,28.11.2006'da,Adıgey Devlet Parlamentosu-"Khase"de,bazı AC milletvekilleri tarafından verilen bir değişiklik önergesi üzerine yeniden görüşülmüş;bazı milletvekilleri,Adıgecenin Rus dilli öğrencilere de dayatıldığını,bu öğrencilerin Rusça ders saatlerinin azaltıldığını,uygulamanın RF Anayasasına "aykırı" olduğunu ve düzeltilmesi gerektiğini savunmuşlardı,ama sözkonusu değişiklik önergesi oylama sonucu reddedilmişti. Eğitim yasasına "yargısal" müdahale: • 2006-2007 eğitim ve öğretim yılının ilk döneminde uygulanmış olan sözkonusu "Eğitim yasası", Rusya Federasyon'u Başsavcılığına bağlı bir alt şube olan AC Başsavcılığının talebi üzerine AC Adalet Divanı (Yüksek Mahkeme) tarafından,"Adıgecenin,bu dili seçmeyen öğrenciler için de zorunlu bir dil yapıldığı,bunun RF Anayasasına ve İnsan haklarına aykırı olduğu" gerekçesiyle iptal edilmiştir.Yüksek Mahkeme,iki resmi dilden birinin (Rusçanın),bütün öğrencilere okutulmasını normal karşılarken,öteki resmi dilin (Adıgecenin),kısmen de olsa,Rusçaya benzer bir yasal statüye kavuşturulmasını,"RF Anayasasına ve İnsan haklarına aykırı" bulmuştur. • RF'deki düzenlemelere göre,bir öğrenci,eğitim dili olarak Rusçayı ya da o yerde bulunan eğitim dillerinden birini (AC'de Adıgeceyi) seçme hakkına sahiptir.Ama,genel düzenleme,Rusçayı bir eğitim dili olarak seçenin başka bir eğitim dilini öğrenmekten kaçınabilmesi;Rusça dışındaki bir eğitim dilini seçenin ise,Rusçayı öğrenmekten kaçınamaması biçiminde oluşturulmuştur.Rusça eğitimi en üst düzeyde ve geniş kapsamlı tutmayı;Adıgeceyi ise,bir eğitim dili olarak,ilkokulların bir bölümüyle,orta öğretimde de isteğe kalmış bir seçmeli ders dili olarak sınırlamayı hükme bağlayan yargının sözkonusu iptal kararı,henüz temyiz aşamasındadır.Bu arada,iptalin onanması durumunda,AC'de resmi bir dil olan Adıgecenin,yeniden kapsamlı bir eğitim dili olması için yeni bir yasanın çıkarılması çalışmalarının başlatıldığı da söylenmektedir (bk."Kafkas Dernekleri Federasyonu" duyurusu,3 Şubat 2007,internet;"Nartajans.net","Adıgey'deki Gelişmelerle İlgili Açıklama",5 Şubat 2007). • Öte yandan,Diaspora'da,AC içindeki bazı kuruluş ve kurumların Krasnodar'a taşınması ve AC'nin içinin boşaltılması çalışmalarının başlatıldığı biçiminde kaygılar da vardır (bk.Kafkasya.Net,"Adigey'e gümrük darbesi", 14.01.2007;KavkazCenter.com,"Adıgey tecrit ediliyor",6 Şubat 2007). • Yine başka bir kaygı konusu da,Ocak 2007 sonlarından beri AC resmi internet sitesinin uzun bir süre sustuktan sonra, 1 Mart 2007'de,Adıgecesi olmadan ve sırf Rusça olarak yeniden yayına başlamış ve resmi Adıge maq (Адыгэ макъ) gazetesinin internet verilerinin de,bir süre için zayıflamış,ancak,10 Mart 2007'den başlayarak bir düzelme işareti gösterebilmiş olmasıdır. |
