Şapsığlar
|
|
Şapsığlar Kafkasya'da Unutulmak İstemiyor
Adige boylarının önemli kollarından birisi olan Şapsığlar Adige Cumhuriyetinde asimilasyona karşı unutulup yokolmama savaşı veriyor. SSCB’nin dağılmasının ardından Karadeniz’de Rusya’nın nüfuzu büyük ölçüde zayıflarken, AB ülkeleri, ABD ve NATO konumlarını güçlendirme çabasında. Diğer taraftan, tarihi İpek Yolu Projesi ve batılı devletlerin Karadeniz sahillerini serbest bölge haline getirme çabaları, Karadeniz’e kıyısı olan Gürcistan sınırları içerisindeki Abhazya gibi RF bünyesinde yer alan Kıyıboyu Şapsığ'ın önemini de artırdı. Bilindiği gibi, Rusya Federasyonu’na bağlı Krasnodar Eyaleti sınırları içerisinde bulunan Kıyıboyu Şapsığ bölgesindeki Tuapse şehir merkezi ve köyleri ile Soçi'ye bağlı Lazarevsk'te toplam 18 köyde yaklaşık 12.000 kişi yaşıyor. Ancak, 1864`ten önce bölgede sadece Şapsığ boyuna mensup yaklaşık 700.000 Adigenin yaşadığına dair tarihi kayıtlar da bulunuyor. Bugün ise Kafkasya`da yaşayan Şapsığların da dahil olduğu bütün Adigelerin toplam nüfusunun yaklaşık 700.000 olduğu kaydediliyor.Tuapse'de yaşayan Çerkesler, 1864'te anavatanlarından sürgün edildiler. 1864'den sonra bu topraklarda Şağsığların sadece % 2'si kaldı. SSCB döneminde Şapsığların, Özerk Cumhuriyet kurmak için mücadele etmelerine karşın, 1924'te “Şapsığ Ulusal Rayonu” kuruldu ve Cumhuriyet kurulması için çaba gösteren Şapsığ Kongresi Başkanı Yusuf Neğuç da Sibirya'ya sürüldü. Ruslar, Şapsığlar’ın denize geçişlerini politik açıdan tehlikeli görmeleri nedeniyle, bölgede Özerk Cumhuriyet kurulmasına izin vermediler. Diğer taraftan, Osmanlı izlerine de rastlanan Şapsığ bölgesinin oluşturulması ve kaldırılması Rusya’daki tüm Adige bölgelerine de örnek teşkil ediyordu. Bu tarihten sonra, dil ve kültürlerini korumak için sürekli çabalayan Şapsığlara 1999'da “Koruma Altında Küçük Yerli Toplum Statüsü” verildi. 1937 yılında SSCB yönetimi tarafından Latin alfabesinin kaldırılarak, yerine Kril harflerinin kabulünün ardından, Şapsığlar da diğer Kafkas halkları gibi bugüne kadar kendilerine ait alfabeyi kullandılar. Bugün, köylerdeki ilkokullarda, Adıgece seçmeli ders olarak okutuluyor, ayrıca bölgede Adıge Ö.C. Devlet Üniversitesi’ne bağlı bazı fakülteler de eğitim veriyor. Tuapse’de bulunan İslam Merkezi, başta Şapsığlar olmak üzere bölgede yaşayan Tatar, Ahıska ve Azeri gibi Müslüman toplumların radikal unsulardan etkilenmelerini önlemek ve bölgedeki Ermenilerin çoğunluk oluşturarak bölgedeki yönetimi ele geçirmelerine engel olmak amacıyla faaliyet gösteriyor. Diğer taraftan, Şapsığ Gazetesi ve Kuban TV, Şapsığlara yönelik yayın yapıyor. Ayrıca, merkezi Adige Özerk Cumhuriyeti Maykop'ta bulunan Adıge Ö.C. Radyo ve TV kurumu da Kıyıboyu Şapsıg Lazarevsk rayonunda bir istasyon kurarak, bölgede yaşayan Adıge asıllıların kültürel kimliklerinin geliştirilmesi, diğer Kafkas halkları ile ilişkilerinin güçlendirilmesi ve bölgede artan Ermeni nüfusa karşı Adıgelerin asimilasyonunun engellenmesi amacıyla TV yayını yapıyor. Şapsığ bölgesinin kalkınmasına yönelik olarak Krasnador Eyalet bütçesinden de ödenek sağlanıyor. Diğer taraftan, bölgenin tarihi halkı olan Şapsığların bazı sorunları var. Rusya Federasyonu’nca sayıları az olan halklara tanınan toprak tahsisi ve topraktan istifade etme olanağı gibi haklara sahip değiller. Şapsığlar, bu konuda Tuapse’deki mahkemeye başvurmalarına karşın, Krasnodar tüzüğüne göre “Tuapse’de Şapsığların bulunmadığı, bölgede sadece Ruslar ve Kazakların yaşadığı” iddiasıyla talepleri reddedildi. Bunun üzerine Şapsığlar, Tuapse’deki tarihi varlıklarını kanıtlayabilmek için etnolojik çalışmaların yürütülmesi yönünde karar aldılar. Şapsığların, ayrıca, bölgeye Ermenilerin yerleştirilmesi nedeniyle, sayılarının her geçen gün azalması ve Adıge dili eğitiminin zayıflaması gibi sorunları da bulunuyor. Krasnodar'da okutulan tarih kitaplarında bölgenin tarihi halklarından olan Adıgeler ile ilgili bilgilere yer verilmiyor. Son yıllarda RF'nin bilgisi dahilinde yerleşen yaklaşık 400.000 Ermeni, bölgede kalan çok az sayıdaki Şapsığların üzerinde baskı uygulamaya başladı. RF/Soçi'de bulunan Ermenistan Konsolosluğu da, bölgedeki Ermeni asıllılara diplomatik alanda yardımcı olabilmek için faaliyet gösteriyor. Ancak, Krasnodar yönetimi, Kuban topraklarının gerçek sahibinin Adıgey halkları olduğu, bu topraklara sonradan yerleşen Ermeni ve Yahudi'lerin, hak sahibi olamayacakları görüşünde. Şapsığlar bugün, II. Dünya Savaşı öncesinde özerk konumda bulunan bölgenin tekrar eski statüsünü elde etmesine yönelik mücadele veriyor. Bu kapsamda, Dünya Çerkes Birliği ve UNPO (Temsil Edilmeyen Halklar Örgütü)’nun girişimiyle, Krasnodar Valiliğince, Şapsığ'ların anadillerini öğrenmelerine yönelik olarak Adıge Devlet Üniversitesi’nda Şapsığ dil ve tarihini öğretecek öğretmenlerin yetiştirilmesi, halk oyunları ekibinin kurulması, finansman desteği sağlanması ve resmiyetinin kabul edilmesi, Krasnodar radyosunda Şapsığ dilinde yayın yapılmasının sağlanması ve bölgenin ekonomik kalkınmasına yönelik çalışmalara başlandı. Ayrıca, Krasnodar Eyalet yönetimi Parlamentosu’nda Şapsığ'lara temsil hakkı tanınması, Kabarday-Balkar, Karaçay- Çerkes ve Adıge Özerk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi, Kıyıboyu Şapsığ bölgesinde de Adıge dilinde eğitim yapılması, kardeş Cumhuriyetlerden öğretmen teminine gidilmesi, diasporadan dönen Şapsığların ikametgah ve konut edinme işlemlerine kolaylık getirilmesi, yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılması ve toprak işlenmesi konusuna katkı sağlanması, bölgedeki köylerin Kafkas-Rus savaşı dönemindeki isimlerinin geri verilmesi gibi konularda düzenlemeler |
